Về Ninh Vân thăm ngôi nhà kiến trúc đá độc nhất đất cố đô Hoa Lư

Ngôi nhà cổ kiến trúc đá ở xã Ninh Vân (Hoa Lư, Ninh Bình) có bốn bề tường vách, cột kèo, sân cổng làm bằng đá và gỗ lim, ghép nối hoàn toàn bằng chất kết dính đặc biệt.

Tôi sinh ra và lớn lên tại làng xuân vũ xưa ( Nay thuộc địa phận thôn Xuân phúc) Ngôi nhà cổ kiến trúc đá đặc biệt cách nhà tôi không xa chỉ vài bước đi bộ.

Chủ nhân của ngôi nhà đặc biệt này hiện nay là bà Đinh Thị Long (77 tuổi) thôn Xuân Phúc, xã Ninh Vân. Bà Long cho biết, ông nội của chồng bà là cụ Lương Văn Xiển làm thợ chế tác đá có tiếng trong vùng. Xưa kia, cụ Xiển được mời tham gia xây dựng nhà thờ đá Phát Diệm (huyện Kim Sơn). Xây dựng xong nhà thờ, cụ Xiển đưa cả tốp thợ về quê xây dựng căn nhà đá này.

Ngôi nhà tuổi đời trên 100 năm này được xây dựng theo lối kiến trúc đặc trưng vùng đồng bằng Bắc Bộ gồm 3 gian 2 chái. Gian giữa là nơi thờ tự gia tiên, hai bên là phòng tiếp khách, còn hai chái được gia chủ sử dụng làm nơi nghỉ ngơi.

Toàn bộ công trình từ khung nhà, tường vách, sân, ngõ, bình phong, sập đá …được làm từ đá xanh và được đục đẽo rất công phu.  Tường đá không phải xây bằng  gạch vữa bình thường mà được xây cất từ hàng ngàn khối đá được đục đẽo vuông vắn. Bà Long cho hay, để có đủ đá xây dựng ngôi nhà này, các cụ xưa mất 2 năm đào đá núi, sau đó mang về đục đẽo thủ công.

Các vì, kèo, rui, mè, khóa gian và 12 cánh cửa được làm bằng gỗ lim, trên mái lợp bằng ngói âm dương mũi hài. Các chi tiết ngôi nhà được ghép nối với nhau hoàn toàn bằng mộng và không sử dụng chất kết dính nào. Mùa hè vào trong nhà cảm giác rất mát mẻ .

Độc đáo nhất là hai bên đầu hè được chạm khắc hai bức tứ quý “Tùng, Trúc, Cúc, Mai”, tinh xảo đến từng góc cạnh.

Nếu như các ngôi nhà cổ thường thấy là sập gụ bằng gỗ quý hiếm hay có tuổi đời hàng trăm năm ,còn trong ngôi nhà cổ bằng đá này chiếc sập  làm từ đá xanh nguyên khối nặng cả chục tấn các đường nét chạm khắc cũng đẹp không kém gì sập gỗ và mang nét đặc trưng của nghề chế tác đá ở Ninh vân ,đây là chiếc sập đá cũng khá hiếm hiện nay. Bà Long kể, để đưa được chiếc sập vào nhà thợ phải dỡ ngói, tháo mái, sau đó dùng cần cẩu cẩu chiếc sập vào. Chiếc sập gụ này được con trai bà Long làm lại thay thế cho chiếc sập cổ bằng đá trước kia của ngôi nhà bị gãy. Từng có người hỏi mua chiếc sập với giá 90 triệu đồng nhưng gia chủ không bán.

“Những năm 1953 – 1954, căn nhà bị thực dân Pháp phá dỡ phần mái để lấy gỗ làm đồn bốt do vậy nhà bị hư hỏng phần mái, còn lại khung và các cột của ngôi nhà không phá được. Nhà còn nhiều dấu tích bị bom bắn phá trong chiến tranh. Trong quá trình sử dụng các con tôi phải sửa chữa hai lần nhưng vẫn giữ nguyên bản nếp nhà cổ”, bà Long chỉ tay vào vết bom nói.

Để đủ không gian sinh hoạt cho cả nhà, gia đình bà Long thiết kế thêm một gian gác vuông bên chái. Ngày nay, các con bà đều ra ở riêng và làm nghề chế tác đá, bà Long ở lại nơi này trông coi tổ đường.

Tôi thấy căn nhà đá của gia đình bà Long là ngôi nhà cổ có một không hai ở địa phương và có thể là cả nước . Nhiều nhà nghiên cứu từng đến đây để tìm hiểu cách xây dựng. “Kiến trúc, hoa văn chạm khắc đá của ngôi nhà được những người thợ trong làng học hỏi để nâng cao tay nghề”. 

Cũng là một  người con của làng nghề đá mỹ nghệ Ninn Vân tôi vẫn đang duy trì và phát triển nghề truyền thống của cha ông , tôi nghĩ rằng  ngôi nhà đó chính là một công trình kiến trúc đá đại diện cho nét đẹp của đá tự nhiên nhờ vào bàn tay tài hoa của người thợ đá .Hiện nay tôi cũng cung cấp chế tác các sản phẩm đá mỹ nghệ cho khách hàng khắp mọi miền và được khách hàng đánh giá cao về mặt hàng này.